آدرس مقاله در پایگاه مجلات تخصصی نور: مجله نامه علوم انسانی » زمستان 1384 و بهار 1385 - شماره 13 (از صفحه 7 تا 18)
عنوان مقاله: أبونؤاس فی القسطاس (12 صفحه)
نویسنده : قیس آل قیس
چکیده :
کلمات کلیدی :
نامه علوم انسانی » شماره 13 (صفحه 7)
نامه علوم انسانی » شماره 13 (صفحه 8)
نامه علوم انسانی » شماره 13 (صفحه 9)

چکیده فارسی (از ویراستار)

در این مقاله، با بررسی و تحلیل آثار و اشعار ابونواس، ثابت شده است که او برخلاف ادعای کتاب‏های تاریخ ادبیات و آثار ادیبان عرب و خاورشناسان، نه تنها «ملحد»، «زندیق» و «کافر» نبوده، بلکه از رسوم دوره جاهلی، رفتن به خرابات و گریه بر ویرانه‏های منزل یار بیراز بوده است؛ همچنین، نه تنها وصف شتران، گوسفندان و بیابان‏ها را خوش نداشت، بلکه شاعرانی را که در این زمینه شعر می‏سرودند، تقبیح می‏کرد. بی‏پروایی ابونواس در حرکت برخلاف رسوم معمول چنان بود که او را «دیوانه» می‏خواندند. وی حتی زمانی که شور و حال و هوای جوانی داشت و در جمع دوستان خوش می‏گذراند، از یاد خدا غافل نبود و مدت‏ها در ترس از خداوند به سر می‏برد؛ و از آنجا که ایمان زیادی به بخشش داشت، از این اعمال دوره جوانی خود پشیمان شد و بعد از به‏جا آوردن مناسک حج کاملاً راه زهد در پیش گرفت. این پشیمانی صادقانه او در اشعار زاهدانه‏ای که سروده، آشکار است.

الحمدللّه علی افضاله

و بعد:

الملخص

لم‏یکن أبونؤاس مُلحدا ماجنا زندیقا کما وصفته تواریخ الأدب و آثارالأُدباءالعرب والمستشرقین، بل کان شاعرا ینفر من‏الحیاة‏البدویة والوقوف علی‏الأطلال، والبکاء علی‏الدمن، و لایستأنس بوصف‏الابل والشیاه والقفار، و یطیب له أنْ یصف ملاهیه و حفلات أُنسه بطریقته‏الحضریّة، و یهزأ بالشُعراء الذین یستنطقون‏الآثار و یبکون ربّات‏الحجال والخمار.

نعم کان مستهزئا، مُسرفا بالخلاعة حتی وصفوه بالمجون، لکنّهُ کان شدیدالإتکال علی عفواللّه سبحانه و تعالی. لذا نراه قد ندم ففزع الی‏الباری یستغفره حیث تنسک و حجّ بیت‏اللّه‏الحرام، فاذا قرأت زُهدیاته لمست فیها

______________________________

*. استاذاللغة‏العربیة‏المساعد و مدیر قسم‏اللغة‏العربیة بمعهدالعلوم‏الانسانیة والبحوث‏الثقافیة وزارة‏العلوم‏والبحوث والتکنولجیا.

نامه علوم انسانی » شماره 13 (صفحه 10)

ندامة صادقة فکأنّه کان یمرّ بساعات خوف و خشوع و ندم فتصدر من خافقه أحرّالزفرات والتأوّهات.

هذا هو شاعرناالمظلوم أبونؤاس.

الکمات‏الرئیسة

أبونؤاس، المجون، ارتکاب‏المآثم، هتک‏المحارم، التوبة، الزهد،التنسک، الندم، عفواللّه.

المقدّمة

من‏الکوکبة الّتی نوّرت سماءالآداب‏العربیّة فی‏العصرالعبّاسی‏الأوّل الشاعرالشهیر أبونؤاس الحسن‏بن‏هانی‏ء.

و قد دخل شاعرُنا هذا مجال‏الأدب من أوسع ابوابه و لم لا و هو أوّل من نهج للشعر طریقته‏الحضریة و أخرجه من‏اللهجة‏البدویة، و أضحی و لازال حدیث‏الناس المتصل منذ أکثر من أحد عشر قرنا، فاذا توضّحت کتب‏القُدماء ککتاب الشعر والشُعراء لابن قتیبة، و الموشح للمرزبانی، و نزهة‏الألباء لأبن‏الأنباری، و خزانة‏الأدبللبغدادی، و وفیات‏الأعیان لابن خلِّکان، و العقدالفرید لابن عبدربه‏الأندلسی، و تاریخ بغداد للخطیب البغدادی، و نهایة‏الأرب للنویری، و تاریخ دمشق لابن عساکر. أَو تصفحت کتب‏المعاصرین کتواریخ‏الأدب‏العربی برمّتها، و کتاب حدیث‏الأربعاء للدکتور طه حسین (المصدر نفسه، ص 1 ـ 29) و کتاب أبی‏نؤاس (حیاته و شعره) لعباسی مصطفی عمّار (طبع فی‏القاهرة، سنة 1929 و 1938م.)، و کتاب أبی‏نؤاس، شاعر هرون‏الرشید لعمر فروخ (طبع فی بیروت، سنة 1933م.) و کتاب عصرالمأمون لأحمدالرفاعی (المصدر نفسه، ج 3، ص 216 ـ 248)، لرأیته بعدالثناء علی غزلیاتِهِ و خمریاته، شاعرا مجاهرا بالفسوق، و ماجنا کثیرالمجون، یشرب‏الخمرة، و یرتکب‏المآثم، و یهتک‏المحارم.

لهذا کبلتُ أبانؤاس و شعرَهُ، وَفنَّهُ و صنعته بأشدالقیود، و أثقل‏الأغلال طیلة دراستی و تدریسی فی‏الجامعةِ، طُغیانا علی نفسی و عصیانا لهواها.

و شاءتالأقدار أَنْ أَلمح أَثناء مراجعتی لکتاب الذریعة الی تصانیف‏الشیعة کتابا

نامه علوم انسانی » شماره 13 (صفحه 11)

تحت عنوان فضل أبی‏نؤاس والرد علی‏الطاعن فی شعره(الشیخ آقابزرگ الطهرانی، 1968م.: ج 16، ص 265، الرقم 1094) تألیف أبی‏الحسن علی‏بن‏محمدالعدوی الشمشاطی الأدیب اللّغوی صاحب کتاب مختصر فقه أهل‏البیت (ع)، و کتاب البرهان فی‏النّص‏الجلی علی أمیرالمؤمنین.1

و هنا نبذت‏الإحتیاط و قرّرت‏البحث عن هذاالکتاب عَلِّی أَسطیعُ کَسْرَالقیود التی قیدتُ بها نفسی. و رغم مثابرتی فی‏البحث‏الجدی لم‏أعثر علی هذاالمؤلف، ولکنی رأیت صاحب الأغانی قد ذکر أنَّ أبانؤاس قد نسک فی آخر أیامه و حج بیت‏اللّه‏الحرام (ابوالفرج الأصفهانی، 1351 ه .: ج 16، ص 148ـ151). و هذاالنبأ جعلنی أرسل نفسی علی سجیتها تتجوّل فی دیوان أبی‏نؤاس.

و بعد هذه‏الجولة عرفت أنَّ أَبانؤاس رغم مجاهرته بالمجون و شهرته باحتساءالخمرة إلا أنَّ هذه‏الحالة لم‏توافق هواه کثیرا، و خصوصا بعد ان حجّ بیت‏اللّه‏الحرام و تنسک، فنری شعره قد إنتقل من نهجه‏المعهود الی‏الزهد والتقوی فاضحی شعره أشبه بالتّضرع الذی یصدر عن نفس ٍ أَسرفت فی‏المعصیة و غرقت فی‏الخطیئة والفوضی، ثم عَرَفَتِ‏الحقَّ جیدا و أدرکته بجلاء، وظهرت کلمات نظمه متّسمة بالشعور العمیق بالندم و الخوف من‏المصیرالمجهول، و یکون من عادة صاحبها ــ فی هذه‏الحالة ــ محاولة ایذاءالنفس بالتقریع‏المستمر علی ما فرط منها، والإلتجاء الی عفواللّه و غفرانه، و الی‏الإقرار بالتّوبة، مرضاةً للغفورالرحیم.

و عندما حج بیت‏اللّه‏الحرام عبَّر عن حنینه الی‏العودة لجادة‏الصّواب فأنشد مناجاةً رائعةً و تلبیةً خاشعةً فی قصیدة عنوانها «نجوی و دعاء»(أبی‏نؤاس، 1356 ه .: 623؛ بلاتاریخ: 481):

إِلهنا ما أَعْدَلَک مَلِیْکَ کلّ مَنْ مَلَکْ
لَبَّیْکَ قد لَبَّیْتُ لکْ
لَبَّیْکَ إِنّ‏الحمدَ لَکْ والمُلْکَ لاشریکَ لکْ ماخابَ عبدٌ سأَلَکْ
أَنْتَ لهُ حیثُ سلَکْ لَولاکَ یا ربِّ هَلَکْ
نامه علوم انسانی » شماره 13 (صفحه 12)
لبَّیْکَ إِنَ‏الحمدَ لکْ والـمُلْکَ؛ لاشریـکَ لـکْ
کُلّ نبیٍّ وَ مَلَکْ و کُلّ مَنْ أهَلَّ لَکْ(1)

وَ کُلّ عَبْدٍ سَألَکْسَبَّحَ أَوْ لَبّی فَلَکْ

لبَّیْکَ إِنَ‏الحمدَ لکْوالمُلْکَ؛ لاشریکَ لکْ

واللَّیْلَ لمّا أَنْ حَلکْوالسّابحاتِ فی‏الفَلَکْ(2)

علی مَجاری‏المُنْسَلَکْ(3)

لَبَّیْکَ إِنَ‏الحمدَ لکْ والملکَ؛ لاشریکَ لکْ
اعْمَلْ وَ بادِرْ أَجَلَکْ و اختِمْ بِخیرٍ عَمَلَکْ
لبَّیْکَ إِنَ‏الحمدَ لکْ والملْکَ؛ لاشریکَ لَکْ
لبَّیْکَ قَدْ لبَّیْتُ لکْ

کما نری کلا کلَ الهمّ قد سیطرت علی کیانه فضاق صدره بها فأنشد قصیدة سماها «أسفا علی‏الماضی» (أبی‏نؤاس، 1356 ه.: 609؛ بلاتاریخ: 345 ـ 346):

إصْبِرْ لمرِّ حوادِثِ الدَّهْرِ فَلَتَحْمَدَنَّ مَغَبَّةَ‏الصَّبْرِ(4)

وامْهَدْ لنفسِکَ قبلَ مِیْتَتِهاوادْخَرْ لیومِ تَفاضُلِ‏الذُخْرِ

فکأَنَّ أَهْلَکَ قَدْ دَعَوْکَ، فَلَمْتَسْمَعْ، و أنْتَ محشرَجُ‏الصدْرِ(5)

و کأنّهُمْ قَدْ عطَّرُوکَ بِمایَتَزَوّدُالهَلْکی مِنَ‏العِطْرِ

و کأنّهُمْ قَدْ قَلَّبُوکَ علیظهرِالسریرِ و ظُلمةِ‏القبرِ(6)

یا لَیْتَ شعری کَیْفَ أنتَ علیظهرِ السریرِ و أنتَ لاتدری!؟

أَو لیتَ شعری کیْفَ أنتَ اذاغُسِّلْتَ بالکافورِ والسّدْرِ

أولیتَ شعری کیْفَ أنتَ إِذاوُضِعَ‏الحسابُ صبیحَةَ‏الحشرِ!؟

______________________________

1. أهلّ لک: فرح و صاح بصوت مرتفع.

2. حلک: اظلم و اشتد ظلامة.

3. المنسلک: المکان‏المسلوک، و هو یرید: مدارات‏النجوم.

4. مغبة‏الصبر: عاقبته.

5. الحشرجة: حشرج‏المحتضر عندالموت حشرجت روحُه فی صدره: أو شک أن یموت. (المعجم‏الوسیط)

6. السریر: المراد هنا النعش.

نامه علوم انسانی » شماره 13 (صفحه 13)

ما حُجَّتِی فیما أتیتُ، وَ ماقَوْلی لرَبّی، بَلْ وَ ما عُذرِی

أَنْ لا أکونَ قَصدْتُ رُشدی أوأَقْبَلْتُ مَااسْتَدْبَرْتُ من أمری

یا سَوْأتا مِمَّااکْتَسَبْتُ، وَ یاأَسَفِی علی ما فاتَ منْ عُمْری

و اظن أَنْ أبانواس قد تأثر بنصّ‏الآیة‏الکریمة (...لَنْ یُجیرَنی مِنَ‏اللّهِ اَحَدٌ وَ لَنْ أَجِدَ مِنْ دُونِهِ مُلْتَحَدَا) (سورة‏الجن، الآیة 22)

فقال:

أَیا مَنْ لیسَ لی منهُ مُجِیْرُ بعفْوِکَ مِنْ عذابِکَ أَسْتجِیْرُ
أَناالعبدُالمُقِرُّ بکُلِّ ذَنبٍ و أنتَ‏السیدُالمولی‏الغَفورُ
فانْ عذَّبتنی فَبِسُوء فعلی و إنْ تغفرْ فأَنْتَ بهِ جَدِیْرُ
أَفِرُّ الیکَ منکَ...و أینَ إِلا الیکَ یَفِرُّ منکَ المستجیرُ

(î أبی‏نؤاس، 1356 ه .: 610؛ بلاتاریخ: 346)

أماالقیامة فقد سخرت فکره، و شغلت حَیّزا فی عقله، فقال فیها:

رَضِیْتَ لنفسِکَ سوآتِها و لم تألُ جُهدا لمرضاتِها(1)

وَ حَسَّنْتَ أَقْبَحَ أعمالِهاوَ صَغّرتَ أکبرَ زلاتِها(2)

و کمْ مِنْ طریقٍ لأَهلِ‏الصِّباسَلَکْتَ سبیلَ غوایاتِها

فأیّ دواعی‏الهوی عِفْتَهاو لمْ‏تَجْرِ فی طُرْقِ لَذّاتِها(3)

و أیّ‏المحارِمِ لم‏تَنْتَهِکْو أیّ‏الفضائِحِ لمْ‏تَأتِها

و هذی‏القیامَةُ قد أَشْرَفَتْتُرِیکَ مخاوفَ فَزْعاتِها

وَ قد أقبلتْ بمواعِیدِهاو أهْوالها فارَعَ لوْعاتِها

و إِنّی لفی بعض أشراطِهاو آیاتِها، و علاماتِها(4)

تبارکَ ربٍّ دَحا أرْضَهُو أحْکَمَ تَقدِیرَ أقواتِها(5)

وَ صَیَّرها مُحْنَةً للوریتَغُرُّالغویَّ بعزواتِها

______________________________

1. سوآتها: جمع سوءة و هی‏الخَلَّه‏القبیحة.

2. الزلة: الخطیئة والسقطة.

3. دواعی‏الهوی: أسبابه و بواعثه.

4. أشراطها: علاماتها.

5. دحا أرضه: بسطها و مهدها.

نامه علوم انسانی » شماره 13 (صفحه 14)

فَما نَرْعَوی لأَعاجِیْبِهاو لا لِتَصَرُّفِ حالاتِها(1)

نُنافِسُ فیها، و أیّامُهاترَدَّدُ فِیْنا بآفاتِها

أما یَتَفَکَّرُ أحیاؤهافَیَعْتَبِرُونَ بِأمْواتِها

(î أبی‏نؤاس، 1356 ه .: 611؛ بلاتاریخ: 132)

و نری أبانؤاس یستهین بمظاهرالدّنیاالفانیة و یخاطب‏النّفس قائلاً:

لاتفرُغُ‏النَّفْسُ مِنْ شُغْلٍ بدُنیاها رأیتُها لمْ‏یَنَلْها مَنْ تَمَنّاها
إِنا لَنَنْفَسُ فی دُنیا مُولّیةٍ(2) و نحنُ قد نکتفی مِنْها بأدناها

حذَّرتُکَ‏الکِبْرَ لایَعْلَقْکَ میسَمُهُ(3)فَانَّهُ ملْبَسٌ نازَعْتُهُ‏اللّهَ

یا بؤسَ جِلْدٍ علی عَظْمٍ مُخَرَّقَةٍفیهِ‏الخُرُوقُ اذا کَلّمْتَهُ تَاها(4)

یَری علیْکَ بهِ فَضْلاً یُبینُ بهِإنْ نالَ فی‏العاجِلِ‏السلطانَ والجاها

مُثْن علی نفسِهِ، راض بسیرِتِهاکَذَبْتَ یا خادمَ‏الدّنیا وَ مَوْلاها(5)

إنّی لأمقُتُ نفسی عندَ نَخْوتِهافکیفَ آمنُ مقتَ‏اللّهِ إیّاها

أنتَ‏الئیمُ الذی لم‏تَعْدُ هِمَّتُهُإِیثارَ دُنیا إِذا نادَتْهُ لَبّاها

یا راکبَ‏الذّنبِ قد شابتْ مفارِقُهُأَما تَخافُ مِنَ‏الأیامِ عُقباها

( îأبی‏نؤاس، 1356 ه .: 613؛ بلاتاریخ: 687)

و له أبیات تذکّرالإنسان بمرقده فی‏الأجداث، منها:

أَلا تأتی‏القُبُورَ صباحَ یومٍ فَتَسْمَعَ ماتُخبّرُکَ‏القُبُورُ؟
فإِنَّ سکونَها حَرَکٌ تَنادی کَأَنَّ بطون غائبها ظهورُ

(î أبی‏نؤاس، 1356 ه .: 613؛ بلاتاریخ: 346)

و یظهر ان‏الایة «و جاءت سکرةُ‏الموتِ بالحقِّ ذلک ما کنت عنهُ تحید» من سورة «ق» (الآیة 19) قد خامرت فکره و أثّرت فیه تأثیرا عبَّر عنه بکلمات

______________________________

1. نرعوی: نرجع، نکف عن.

2. نفس ینفس نفاسة و نفاسا: کان عظیم‏القیمة. فهو نفیس. (المعجم‏الوسیط).

3. المِیسَم: أثرالحُسن والجمال. (المعجم‏الوسیط)

4. الخروق: منافذالجسم کالفهم والأنف و...

5. المولی: یقصد هناالعبد و هی من‏الاضداد و تاتی بمعنی‏السید أیضا.

نامه علوم انسانی » شماره 13 (صفحه 15)

شعره‏الموسوم «بالموت»، فقال:

الموتُ منا قریبٌ و لیس عنّا بنازِح(1)

فی کلّ یومٍ نعِیٌّتصیحُ منه‏الصّوائِح

تشجی‏القلوبُ و تبکیمولْوِلاتُ‏النوائِح(2)

حتی متی أنت تلهُوفی غفلةٍ، و تُمازح؟!

والموتُ فی کلِّ یومٍفی زَنْدِ عیشکَ قادحْ

فَاعْمَلْ لیومٍ عبوس ٍمن شدّةِ‏الهولِ کالِحْ

و لایَغُرَّنْکَ دنیانعیمُها عَنْکَ نازِحْ

و بُغْضُها لکَ زینٌو حُبُّها لکَ فاضِحْ

(أبی‏نؤاس، 1356 ه .: 614؛ بلاتاریخ: 174)

و وصف‏الکفن بقوله:

سکَنٌ یبقی لهُ سَکَنُ مَا لِهذا یُؤذِنُ‏الزَّمَنُ
نحنُ فی دارٍ یُخبّرُنا بِبَلاها ناطِقٌ لَحِنُ(3)

دارُ سُوءٍ لمْ‏یَدُمْ فَرَحٌلامری‏ءٍ فیها و لا حَزَنُ

کلّ حیٍّ عندَ مِیْتَتِهِحَظّهُ مِنْ مالِهِ‏الکَفَنٌ

(أبی‏نؤاس، 1356 ه .: 615؛ بلاتاریخ: 665)

و قد أثقلت‏الذّنوب کاهله فقال نادما:

إِذا ما خَلَوْتَ‏الدَّهْرَ یوما، فلاتَقُلْ خَلَوْتُ، ولکنْ قُلْ علیِّ رقیبُ
و لاتَحْسَبَنَ‏اللّه یَغْفَلُ ساعةً وَ لا أَنَّ ما یخفی علیکَ یغیِبُ
لَهَوْنا بعمرٍ طالَ حتی ترادَفَتْ ذنوبٌ علی آثارهِنَّ ذُنُوبُ

(أبی‏نؤاس، 1356 ه .: 61؛ بلاتاریخ: 103)

و قد ملک‏الخشوع قلبه فقال متضرعا:

یا رَبِّ إِنْ عَظُمتْ ذُنوبیَ کثرةً فَلَقَدْ عَلِمْتُ بأنَّ عفوک أَعْظَمُ

______________________________

1. النازح: البعیدُ.

2. النوائح: الباکیات.

3. لحن: فصیح.

نامه علوم انسانی » شماره 13 (صفحه 16)
إِنْ کانَ لا یَرْجُوکَ إِلّا مُحْسِنٌ فَبِمَنْ یَلوذُ، و یَستجیرُالمُجْرِمُ
أدعوکَ رَبِّ کما أمْرِتُ تضرعا فإذا رَدَدْتَ یَدِی فَمَنْ ذا یَرْحَمُ
ما لی إلیک وسیلةٌ إلاالرَّجا و جَمیلُ عفوِکَ ثُمَّ أنّی مُسْلِمُ

(أبی‏نؤاس، 1356 ه .: 618؛ بلاتاریخ: 587)

و اعترفَ بالأملِ الکَذُوبِ قائلاً:

سُبْحانَ علّامِ‏الغیوبِ عجبا لتصریفِ‏الخُطوبِ
تَغدو علی قطفِ‏النفو س ِ، وَ تَجْتَنی ثمرَالقُلوبِ
حَتّی مَتی یا نفسُ تغ ـتَرّیْنَ بالأمَلِ‏الکَذُوبِ
یا نفسُ توبی قبلَ انْ لاتستطیعِی انْ تَتُوبی
واستغفری لذُنُوبِکِ ال ـرَّحمنَ غفّارَالذُّنوبِ
إِنَ‏الحوادثَ کالریا حِ علیکَ دائمةُ‏الهُبُوبِ
والموتُ شرعٌ واحدٌ و الخلقُ مختلفوالضّرُوبِ
والسعیُ فی طلبِ‏التُقی من خیرِ مکسبةِ‏الکُسُوبِ
و لقلّما ینجوالفتی بتُقاهُ من لُطَخِ‏العُیُوبِ...!

(أبی‏نؤاس، 1356 ه .: 66؛ بلاتاریخ: 100)

و استهلم من «کلمة‏اللّه هی‏العُلیا» قوله: «اللّه أعلی»

کُلُّ نَاعٍ فَسَیُنْعی کُلُّ باکٍ فَسَیُبْکی
کلُّ مذخورٍ سَیَفْنی کُلّ مَذْکُورٍ سَیُنْسی
لیسَ غیرَاللّهِ یَبْقی مَنْ عَلَا فاللّهُ أعْلی
إِنَّ شیئا قد کفینا هُ لهُ نَسعی و نشقی
إِنَّ لِلْشَرِّ وَ لِلْخَیْ ـر لسِیْما لَیْسَ تَخْفی
کلُ مستخفٍ بسرٍ فَمِنَ‏اللّه بِمَرْأی
لاتری شیئا علی اللّ ـهِ مِنَ‏الأشیاءِ تَخْفی

(أبی‏نؤاس، 1356 ه .: 17؛ بلاتاریخ: 31)

نامه علوم انسانی » شماره 13 (صفحه 17)

و یتجلی إیمانه بالمدبر للکون فی قوله: «اللّه‏المدبر»

یا نُؤاسِیُّ تَوَقَّرْ وَ تَجَمَّلْ و تَصَبّرْ
ساءَکَ‏الدَّهرُ بشی‏ءٍ وَ بِما سَرَّک أَکْثَرْ
یا کبیرَالذنبِ عَفْو اللّهِ مِنْ ذنبِکَ أَکبرْ
أکبرُالاشیاءِ عَنْ أصْ ـغَرِ عفوِاللّهِ أصغرْ
لیسَ للانسان إلّا ما قَضَی‏اللّه و قَدَّرْ
لیس للمَخْلُوقِ تَدْبِ ـیرٌ بلِ‏اللّهُ‏المدبِّرْ

(أبی‏نؤاس، 1356 ه .: 320؛ بلاتاریخ: 348)

و له فی هذاالمضمار قصائد و اشعار کثیرة تستحق دراسة مستوعبة مستوفاة، و عناوینها کما رویت فی دیوانه:

آ ـ جواهرالدنیا.

ب ـ عبرة‏الموت.

ج ـ مُحسن و مُسی‏ء.

د ـ الدنیا عروس.

ه ـ شبعت من‏المعاصی.

و ـ المتجرالرابح.

ز ـ حرکة من سکون.

ح ـ حتی متی.

ط ـ الغد.

ی ـ عفواللّه.

ک ـ فی‏التراب.

ل ـ یا سائل‏اللّه.

م ـ عاکف علی‏المعصیة.

ن ـ لیلة محرمة.

(î أبی‏نؤاس، 1356 ه .: 609 ـ 623)

نامه علوم انسانی » شماره 13 (صفحه 18)

الخاتمة: والآن و بعد أنْ طالعت بعض أشعار أبی‏نواس، و أَمعنت‏النظر فیها، فاعتقد أنک توافقنی علی أنَّ هذه‏الأشعار لیست مجرد ألفاظ جمیلة، و عباراتٍ مزوقة، بل هی تعبیر صادق عن شعور حقیقی صدر عن رجل وعظه‏الشّیب فآمن إیمانا صادقا، و تاب توبة صحیحة لیس فیها خرق و لاثلمة.

کما لایخامرنی شکّ بأنک ستوافقنی علی ما اهتدیت الیه فی دراستی‏العابرة لهذه‏الشّخصیة‏الفذّة، من‏النّاحیة الدّینیة التی فلما تعرّض لهاالدّارسون للأدب‏الإسلامی فی‏العصرالعباسی.

و من‏الجدیر بالذکر، أَنْ أُنوّه بفضل جامعة‏الشهید چمران فی‏الأهواز و مسؤولیها و أساتذتها الذین لفتوا أنظار جامعات‏العالم و أدبائه و علمائه الی‏المؤتمرات‏العظیمة التی أقاموها و آخرها مؤتمرالعالم‏الشّیعی ابن اسکیت و...، و انه لحریّ و جدیر بهم ان یجلّلوا هذاالشاعر الکبیر ــ أعنی أبانؤاس ــ و یحیوا ذکراه بمؤتمر أو مهرجان أو إحتفال فی بلدتهم التی هی بمثابة‏الأمّ‏الکبری لکافة‏العلوم‏الإسلامیة والعربیة. کما نؤکّدُ علی اعادة دراسة حیاة هذاالشاعرالکبیر دراسة تحلیلیّة ولیکن‏الإنصاف والوجدان منطلقا لهذه‏الدراسة.

پی‏نوشت

(انظر: ترجمته فی: اعیان‏الشیعة، ج 42، ص 25، و الرجال‏النجاشی، ص 186، و تنقیح‏المقال للشیخ‏المامقانی، ج 2، ص 306.

المصادر

القرآن‏المجید.

ابوالفرج‏الاصفهانی. 1351ه . الأغانی. القاهرة: طبعة بولاق.

أبی‏نؤاس. 1356ه . دیوان. بیروت: طبعة دارالکتاب‏العربی.

ــــــــــ . بلاتاریخ. دیوان. بیروت: طبعة دارصادر.

الزرکلی، خیرالدین. 1389ه . / 1969م. الاعلام. الطبعة‏الثالثة (أُوفست). بیروت.

الشیخ آقابزرگ‏الطهرانی. 1968 م. الذریعة الی تصانیف‏الشیعة. طهران: المکتبة‏الاسلامیة.

پایان مقاله